โภชนบำบัดก่อนผ่าตัดกลุ่มโรคทางช่องท้องและทวารหนัก

4 นาทีในการอ่าน

แชร์

สำหรับผู้ป่วยในกลุ่มโรคทางช่องท้องและทวารหนักที่ต้องเข้ารับการผ่าตัด นอกจากต้องดูแลสุขภาพให้แข็งแรง การดูแลด้านโภชนาการก่อนผ่าตัดเป็นสิ่งสำคัญ นอกจากช่วยเพิ่มภูมิคุ้มกัน ยังช่วยฟื้นฟูร่างกายและบาดแผล อาจช่วยให้ออกจากโรงพยาบาลกลับไปดูแลตัวเองที่บ้านได้เร็วขึ้น

โภชนบำบัดก่อนผ่าตัด

การปรับโภชนาการให้เหมาะสมก่อนการผ่าตัดช่วยเพิ่มภูมิคุ้มกัน ลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ ส่งเสริมการหายของแผล และอาจช่วยให้ผู้ป่วยออกจากโรงพยาบาลได้เร็วขึ้น โดยผู้ป่วยสามารถเปลี่ยนแปลงการรับประทานอาหารได้ทันทีเมื่อทราบกำหนดการผ่าตัด

สารอาหารส่งเสริมการหายของแผล

โปรตีน หนึ่งในอาหารที่สำคัญที่สุดก่อนการผ่าตัด กรดอะมิโนจากอาหารที่มีโปรตีนสูงจะถูกใช้เพื่อสร้างเลือดเนื้อเยื่อใหม่ และสร้างภูมิคุ้มกัน โดยปริมาณโปรตีนที่แนะนำ (Dietary reference intake; DRI) อย่างน้อย 48 กรัมต่อวันสำหรับผู้หญิง (เทียบเท่าเนื้อสัตว์ ปลา ไข่ 13 ช้อนโต๊ะ) และ 56 กรัมต่อวันสำหรับผู้ชาย (เทียบเท่าเนื้อสัตว์ ปลา ไข่ 16 ช้อนโต๊ะ) อย่างไรก็ตามผู้ป่วยบางรายอาจมีความต้องการโปรตีนสูงกว่านี้ ควรปรึกษาแพทย์หรือนักกำหนดอาหารถึงปริมาณโปรตีนที่เหมาะสม
วิตามินเอ ซี เค สังกะสี สนับสนุนกระบวนการหายของแผลและช่วยป้องกันการติดเชื้อ การรับประทานอาหารที่มีวิตามินเคอย่างเพียงพอจำเป็นต่อการแข็งตัวของเลือด
วิตามินอี สนับสนุนร่างกายในการต่อต้านอนุมูลอิสระและการเกิดโรค แนะนำให้ได้รับวิตามินอีจากอาหารไม่ใช่อาหารเสริม เนื่องจากปริมาณที่มากเกินไปอาจส่งผลต่อการแข็งตัวของเลือด นอกจากนี้ควรได้รับธาตุเหล็กให้เพียงพอเพื่อช่วยสร้างเลือดที่สูญเสียไปในระหว่างผ่าตัด
แคลเซียมและวิตามินดีเป็นสิ่งจำเป็นเพื่อสุขภาพที่ดี ต้องได้รับอย่างเพียงพอ เนื่องจากมีบทบาทสำคัญในการสร้างกระดูก

เลือกอาหารเตรียมพร้อมผ่าตัด

อาหารที่ควรรับประทานก่อนผ่าตัดควรเน้นความสมดุล เลือกให้หลากหลายจากกลุ่มอาหาร ดังนี้

โปรตีนที่ดีต่อสุขภาพ ได้แก่ เนื้อปลา เนื้อไก่ไม่ติดหนัง เนื้อสัตว์ไม่ติดมัน ไข่ เต้าหู้ ถั่วเมล็ดแห้ง ฯลฯ
ธัญพืช เช่น ข้าวกล้อง ขนมปังโฮลวีต ลูกเดือย ถั่วเขียว ฯลฯ
ผัก เช่น ผักใบเขียว แครอท บรอกโคลี พริกหวาน ฯลฯ
ผลไม้ เช่น ส้ม กล้วย มะละกอ สตรอว์เบอร์รี แอปเปิล เบอร์รี ฯลฯ
ผลิตภัณฑ์นม เช่น นม ชีส โยเกิร์ตที่มีไขมันต่ำ ฯลฯ
ไขมันที่ดีต่อสุขภาพ เช่น น้ำมันรำข้าว น้ำมันมะกอก อะโวคาโด ถั่วเปลือกแข็ง (ถั่วลิสง เม็ดมะม่วงหิมพานต์ อัลมอนด์ เป็นต้น) ฯลฯ

โภชนบำบัดก่อนผ่าตัดกลุ่มโรคทางช่องท้องและทวารหนัก

เมนูอาหารก่อนผ่าตัด

แพทย์จะเป็นผู้กำหนดประเภทอาหารก่อนผ่าตัด ซึ่งขึ้นอยู่กับประเภทของหัตถการ ส่วนใหญ่ผู้ป่วยสามารถรับประทานอาหารเพื่อสุขภาพตามปกติได้จนถึงวันก่อนการผ่าตัด แนะนำให้งดอาหารมื้อหลัก เช่น ข้าวไข่เจียว โจ๊ก และเครื่องดื่มที่ผสมนมหรือมีกากใย อย่างน้อย 6 – 8 ชั่วโมงก่อนดมยาสลบ และงดอาหารเหลว ได้แก่ น้ำเปล่า และเครื่องดื่มใสไม่มีกากใย เช่น กาแฟดำ ซุปใส น้ำแอปเปิล น้ำองุ่น น้ำหวานที่ไม่อัดลมอย่างน้อย 2 ชั่วโมงก่อนดมยาสลบ

การดื่มเครื่องดื่มที่มีส่วนประกอบของคาร์โบไฮเดรตสามารถลดอาการหิวกระหายและลดภาวะ Insulin Resistance หลังผ่าตัด ทำให้รักษามวลของกล้ามเนื้อไว้ได้ ทั้งนี้การพิจารณางดอาหารขึ้นกับทีมศัลยแพทย์ วิสัญญีแพทย์ และพยาบาลที่ดูแลผู้ป่วยแต่ละราย เนื่องจากการดมยาสลบอาจทำให้เกิดอาการคลื่นไส้ อาเจียน ซึ่งการทำให้ท้องว่างก่อนการผ่าตัดอาจป้องกันภาวะแทรกซ้อนได้

อาหารหลังผ่าตัด

การรับประทานอาหารหลังผ่าตัดเพื่อส่งเสริมให้ฟื้นตัวได้เร็ว ผู้ป่วยจะได้รับอนุญาตให้เริ่มรับประทานอาหารเหลวใสทันทีหลังการผ่าตัด และหากไม่มีอาการผิดปกติ เช่น ปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน สามารถปรับเปลี่ยนเป็นอาหารปกติได้ใน 1 – 2 มื้อถัดไป ซึ่งอาหารหลังการผ่าตัดควรเป็นอาหารที่ดีต่อสุขภาพ และควรเพิ่มปริมาณโปรตีนในแต่ละวัน

ภาวะทุพโภชนาการก่อนผ่าตัด

ในผู้ป่วยที่มีภาวะทุพโภชนาการตั้งแต่ก่อนผ่าตัดจะได้รับการประเมินด้านโภชนาการ ตรวจหาระดับโปรตีนในเลือด (Albumin) และได้รับคำแนะนำให้ฟื้นฟูภาวะโภชนาการก่อน เช่น เลือกอาหารที่มีพลังงานสูง เพิ่มมื้ออาหารเป็น 5 – 6 มื้อต่อวัน แต่หากรับประทานอาหารทางปากได้ไม่เพียงพอ อาจต้องเสริมอาหารทางการแพทย์ อาหารทางสายยาง หรืออาหารทางหลอดเลือดดำ โดยเฉพาะผู้ป่วยที่มีการผ่าตัดใหญ่ การให้อาหารเสริมที่มี Arginine เป็นส่วนประกอบ (Immunonutrition) สามารถช่วยลดผลแทรกซ้อนจากการผ่าตัดได้

เกณฑ์การคัดกรองภาวะทุพโภชนาการ ได้แก่ ผู้ป่วยที่มีประวัติอย่างน้อยข้อใดข้อหนึ่งดังต่อไปนี้

ค่าดัชนีมวลกายน้อยกว่า 18.5 กิโลกรัม/ ตารางเมตร²
น้ำหนักตัวลดโดยไม่ตั้งใจในช่วง 6 เดือนที่ผ่านมา
กินอาหารได้น้อยลงในช่วง 1 สัปดาห์ที่ผ่านมา
มีภาวะความเจ็บป่วยที่ทำให้เกิดการอักเสบในร่างกาย เช่น โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง โรคไตที่ฟอกเลือดต่อเนื่อง เบาหวาน มะเร็ง โรคหลอดเลือดสมอง เป็นต้น

การเตรียมตัวให้พร้อมก่อนผ่าตัดทั้งร่างกายและจิตใจเป็นเรื่องสำคัญ โดยเฉพาะโภชนาการที่เหมาะสมมีส่วนสำคัญในการฟื้นฟูร่างกายให้กลับมาแข็งแรงได้โดยเร็ว

Ref.

Arved Weimann et al. ESPEN guideline: Clinical nutrition in surgery. Clinical Nutrition 2017; 36: 623-650. Clinical Practice Recommendation for the nutrition management in adult hospitalized patients 2017. SPENT. Dietary reference intake for 2020.

American Society of Anesthesiologists Fasting Recommendations Minimum Fasting Period 2017
ประกาศราชวิทยาลัยวิสัญญีแพทย์แห่งประเทศไทยฉบับที่ ๒/๒๕๖๔ เรื่องแนวทางเวชปฏิบัติสำหรับการงดน้ำและอาหารก่อนได้รับการผ่าตัดและหัตถการ Preoperative or pre-procedural fasting guidelines in patients undergoing elective surgery and procedures
Marimuthu K, Varadhan KK, Ljungqvist O, and Lobo DN. A meta-analysis of the effect of combinations of immune modulating nutrients on outcome in patients undergoing major open gastrointestinal surgery. Ann Surg. 2012; 255:1060-1068.